قسمت اول

در اهمیت و ضرورت مباحثه جا دارد به این کلام مشهور اشاره کرد که :

«الدَّرسُ حَرفٌ وَ التِّکرارُ اَلفٌ»

می توان گفت مباحثه یکی از ویژگیهای نظام آموزشی حوزه های علمیه است . این سنت نیکوی علمی ، یکی از بهترین و مؤثرترین شیوه های فهم عمیق و فراگیری سریع علوم و معارف است ، مباحثه بر اساس روش قرآنی «مجادله به احسن» استوار می باشد که از سلف صالح و علمای ربانی به ما هدیه شده است ، البته این روش در کلمات نورانی ائمه معصومین علیهم السلام به عنوان نظر گیری و جمع بندی دیدگاهها و انتخاب بهترین ، مطرح شده است . در این زمینه به سخنی گهربار از حضرت امیر مؤمنان ، علی علیه السلام اشاره می شود :

«وَاضمُم آرَاءَالرِّجالِ وَ اختَر أَقویها إلی الصّوابِ وَ أَبعَدِها عنِ الارتیابِ»

« همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار ده ، نزدیکترین آنها به حق را انتخاب و دورترین آنها را رها کن »

در کتاب « آداب تعلیم و تعلم در اسلام » نوشته مرحوم شهید ثانی درباره اهمیت مباحثه چنین بیان شده است :

هیچ امری از لحاظ اهمیت به پایه مذاکره و مباحثه نمی رسد و آن کسی که طالب علم است ، برای مذاکره احساس حرج و دشواری نمی نماید و یا اگر احساس دشواری و ناهمواری می نماید ، نباید از ادای وظیفه ، نسبت به آن شانه خالی کند . اگر طلبه برای مذاکره و مباحثه درس ، یار و رفیقی برای خود نیافت ، باید خود با خویشتن مذاکره کند و مفاهیم و تعابیری که از استاد شنیده است ، بر ذهن و خاطر خویش عرضه و تکرار نماید تا به حفظ و پایداری آن مدد کرده و آن را بر صحیفه خاطر خود بنگارد ، زیرا تکرار معنا و مفهوم علمی بر صحیفه دل و پهنه خاطر همانند تکرار لفظ بر زبان است .

همچنین سعدی در باب اهمیت مباحثه می گوید :

سه چیز پایدار نمی ماند : مال بی تجارت و «علم بی بحث» و مُلک بی سیاست .

مقام معظم رهبری حضرت آیت اله خامنه ای (مدظله العالی) هم در این زمینه می فرمایند :

سنت مباحثه جزو بی بدیل ترین سنت هاست . مباحثه ، هنوز که هنوز است در مجامع فرهنگی جدی جا نیفتاده است ، مباحثه یعنی تمرین استادی . استاد ، آن کسی است که وقتی می خواهد مطلبی را بیان کند ، بر آن مسلط است . این نیست که فهمیده باشد ، بلکه بر آن مسلط است . وقتی استاد درس می گوید ، آدم کتاب را که نگاه می کند خیال می کند که مطلب را فهمیده است ، اما وقتی می خواهد به زبان بیاورد ، می بیند لنگ است . مباحثه شما را به لنگی تان آشنا می کند و شجاعت و گستاخی تعلیم دادن می دهد ، چون هم مباحثه تان ، امروز شاگرد شماست و فردا هم شما شاگرد اویید و قشنگ گوش می دهید تا او برای شما خوب بیان کند .

موضوع و تعریف مباحثه

واژه مباحثه از باب مفاعله است . شراکت و همکاری در یک فعل از خصوصیات باب مفاعله است .

موضوع این مقوله ، همچنان که پیداست ، پرداختن به مبحثی است که در آن ، حول موضوعی واحد ، تبادل فکر و نظر صورت گیرد ، البته موضوع مباحثه تنها مباحث حوزوی و دینی نیست ، بلکه تمام موضوعات علمی و فکری را فرا می گیرد . بنابراین مباحثه به معنای تعامل دو نفر برای درک عمیق مطالب یک درس است . البته به آن معنا نیست که مباحثه کنندگان لزوماً باید دو نفر باشند ، بلکه اگر شرایط و مراحل مباحثه رعایت شود ، مانعی ندارد که تعدا مباحثه کنندگان سه یا چهار نفر باشند .