«وَ أَنِر أَبصارَ قُلُوبِنا بِضِیاءِ نَظَرِها إِلَیکَ، حَتّی تَخرِقَ أَبصارُ القُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ»

چشم­­های دل ما را با پرتو نظرش به سوی خودت نورانی کن، تا چشم­های دل، پرده­های نورانی را پاره کند.

اسباب نورانی شدن دل

پس از اینکه در اثر مراعات اموری که ذکر شد، نوعی انقطاع از غیر حق تعالی برای انسان حاصل گردید، قلب با توجهش به حق تعالی نورانی می­شود و نورانیت آن با اموری تثبیت می­شود، از جمله اصلاح انگیزه­ها در انجام اعمال صالح، در نورانی کردن وجود انسان نقش خیلی خاصی دارد. اصلاح انگیزه نیز دارای مراتبی است هم در طاعات و اعمال ظاهری و هم در تبعیت از فضایل نفسانی باید باشد؛ زیرا ممکن است انسان به خاطر خودش و آراسته بودنش در اجتماع، در پی اصلاح اوصاف نفسانی و انجام آنها باشد که این امر نیز از نظر اجتماعی و شخصیتی آثاری دارد و به همین مقدار هم خوب است، لیکن برای کسی که در پی هدف عالی است و قصد رسیدن به مراحل عالی از کمال و حقایق توحیدی را دارد، این انگیزه­ها مانع او می­شود، حتی این عمل نیز با قصد اصلاح شؤون اجتماعی،شرک آلود می­شود.

از این رو باید انگیزه­هایش رقیق­تر شده یا جهت آخرتی داشته و یا به جهت رضای الهی گسترش یابد تا به مراحل بالاتری از اخلاص نایل شود؛ این معنا در جزئیات اعمال انسان و واکنش­هایی او با دیگران، خیلی مهم و تأثیرگذار است؛ زیرا انسان در برخورد با دیگران، دارای قبض و بسط روحی فراوان است که به صورت محبت و عداوت و … ظهور می­کند، چنانکه حضرت علی (علیه السّلام) در رابطه با اخلاص در امور گوناگون می­فرماید:«خوشا به حال کسی که عمل و علم و محبت و دشمنی و گرفتن و رهاکردن و کلام و سکوت و کار و سخنش را مخلصانه و برای خدا قرار دهد.»⁽¹⁾

اگر انسان در مراتب اخلاص قرار گیرد، هر یک برای او باعث نورانیتی می­شود:

«عِندَ تَحقیقِ الإِخلاصِ تَستَنِیرُ البَصائِرُ.»⁽²⁾

هنگامی که اخلاص محقق شود، بینایی­ها نورانی می­شود.

هم چنین موعظه از اموری است که زمینه ی حیات و روشنایی قلب و شکوفایی نورانیت ذاتی روح می­شود. امام علی به امام حسن(علیهما السّلام) می­فرماید:«قلبت را با موعظه زنده کن … تو را به تقوای خدا، ملازمت با امرش و آباد کردن قلبت به یاد او سفارش می­کنم.»⁽³⁾

همچنین آن حضرت نیز می­فرماید:«ملاقات اهل خیر،آبادانی قلب است.»⁽⁴⁾

حضرت لقمان (علیه السّلام) نیزبه فرزندش فرمود:«با علما مجالست و ارتباط نزدیک داشته باش؛ زیرا خداوند - عزّوجلّ - دل ها را به نور حکمت زنده می­کند.»⁽⁵⁾

همچنین رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) می­فرماید:«خداوند - عزّوجلّ - فرمود: گفتگوی علم بین بندگانم،از چیزهایی است که دل­های مرده را زنده می­کند، زمانی که به امر من منتهی شوند.»⁽⁶⁾

نیز در جای دیگر می­فرماید:«به راستی این دل­ها زنگ می­زنند، همانگونه که آهن - هنگامی که آب به آن اصابت کند - زنگ می­زند.سؤال شد: وسیله­ی جلا پیدا کردن آن چیست؟ فرمود: زیاد به یاد مرگ بودن و تلاوت قرآن.»⁽⁷⁾

همچنین امام صادق (علیه السّلام) فرمود:«برای دل­ها زنگاری است، مانند زنگار مس، پس آن را با استغفار جلا دهید.»⁽⁸⁾

بنابراین اگر اعمال انسان با انگیزه­های الهی انجام نشود، چندان نورانیتی در پی ندارد.نیز اگر اتصاف به فضایل و دوری از رذایل با اخلاص و مراتب آن همراه نباشد،نتیجه­ی آن نورانیت نخواهد بود و وقتی نورانیت نباشد، درک­های خاصّ از حق تعالی برای انسان حاصل نمی­شود،از این رو اخلاص نداشتن، پرده­ها و حجاب­هایی هستند که اجازه نمی­دهند انسان به درکهای خاص از ارتباط عمیق موجودات با حق تعالی راه یابد.از این رو در کتاب و سنت، درباره­ی اعمال صالح و اصلاح انگیزه­های قلبی و آثار آن، تأکید بسیار شده است:

«وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصّلِحَتِ لَنُکَفِّرَنَّ  عَنهُم سَیِئَاتِهِم وَ لَنَجزِیَنَّهُم أَحسَنَ الَّذِی کَانُوا یَعمَلُونَ»⁽⁹⁾

و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده­اند، قطعاً گناهانشان را از آنان می­زداییم، و بهتر از آنچه می­کردند پاداششان می­دهیم.

«إِنَّ الَّذِینَءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَهُم جَنَّتُ النَّعِیمِ»

در حقیقت، کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده­اند،باغ­های پرنعمت خواهند داشت.

«إِنَّ الَّذِینَءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَهُم أَجرٌ غَیرُ مَمنُونٍ»⁽¹⁰⁾

کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده­اندآنان را پاداشی بی پایان است.

«إِنَّ الَّذِینَءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ أُولَئِکَ هُم خَیرُ اَلبَرِیَّةِ»⁽¹¹⁾

در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده­اند، آنانند که بهترپن آفریدگانند.

«وَ الَّذِینَءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَنُدخِلَنَّهُم فِی الصَّلِحِینَ»⁽¹²⁾

و کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده­اند، البته آنان را در زمره­ی شایستگان درمی آوریم.

پی نوشت ها:

1- فهرست موضوعی غررالحکم،باب اخلاص.

2- همان.

3- نهج البلاغه،خطبه 31.

4- بحارالانوار،ج77،ص208،روایت 1.

5- بحارالانوار،ج1،ص204،روایت 22.

6- اصول کافی، ج1،ص41،روایت6.

7- کنزالعمال، روایت42130.

8- عدة الداعی، ص249.

9- سوره­ی عنکبوت ،آیه­ی 7.

10- سوره­ی فصلت، آیه­ی 8.

11- سوره­ی بینه، آیه­ی 7.

12- سوره­ی عنکبوت،آیه 9.

منبع: نجوای عارفانه (شرحی بر مناجات شعبانیه)، استاد محمّد باقر تحریری