إِلهِی هَب لِی کَمالَ الإِنقِطاعِ إِلَیکَ

معبودا! به من کمال بریدن(از غیر خودت و وصل شدن) به خودت را عطا کن.

تقاضای انقطاع کامل از غیر خداوند:

این فراز، از فرازهای بسیار بلند این مناجات است که عبد با آن، مراحل برتر بندگی را از حق تعالی تقاضا می کند؛ زیرا اظهار خضوع در برابر حق تعالی مراتبی دارد و مرتبه­ی اوّلیه­ی آن، ایمان به حق تعالی است؛ ایمان،اعتقاد قلبی نسبت به پیوند وجودی و تمامی شؤون وجودی خود و موجودات به حق تعالی است.

این مرتبه از خضوع در برابر حق تعالی اگر چه لازم است،ولی کافی نیست؛ زیرا ایمان به خداوند – که محور کمال امور اعتقادی و عملی و اخلاقی است – باید کامل باشد و انسان باید به شؤون توحیدی خداوند – توحید در ربوبیّت تکوینی و تشریعی، توحید در الوهیت، توحید افعالی، صفاتی و ذاتی – معتقد باشد تا در تکامل وجود او تأثیر حقیقی داشته باشد.

همچنین باید ایمان به رسول خدا و حقانیّت اوصیایش (علیهم السّلام) وآنچه ایشان به آن ملتزم شده­اند(ایمان به اوصاف کمالیه­ی خداوند مانند عدل و عینیت صفات خداوند با ذاتش)، به آن ضمیمه شود، چنان که در آیات و روایات، ایمان به خدا و رسولان الهی و قیامت و ملائکه و کتاب­های آسمانی،شرط لازم برای ورود به وادی ایمان و حرکت استکمالی انسان بیان شده است،⁽¹⁾سپس در مقام عمل به گونه­ای ظهور داشته باشد. آنگاه به هر اندازه در مقام عمل از حق تعالی فرمان برداری کند،ایمان قوی­تر می­شود.آیاتی که می­فرماید:«ایمان و عمل صالح موجب هدایت­های بالاتر و ورود در زمره­ی صالحان است.»⁽²⁾ بر این مطلب دلالت می­کند.

معنای انقطاع از غیر خداوند:

انسان هر مقدار در روابط با با موجودات و انسان­ها،مسایل اخلاقی را مراعات کند، به همان اندازه تعلقات دنیایی او قطع می­شود؛چنان که رسول خدا(صلی الله علیه وآله و سلم) می­فرماید:«زهد، به حرام کردن امور حلال(برخویشتن) نیست، بلکه زهد آن است که به آنچه نزد خدا است، نسبت به آنچه نزد مردم است مطمئن­تر باشی.»⁽³⁾

زیرا اینگونه تعلقات خیلی عمیق­ است،از این رو حضرت علی(علیه السّلام) زهد را بنابر فرمایش خداوند:«لِّکَیلَا تَأسَوا … » معنا می­فرماید:«کسی که بر آنچه گذشته – از دستش رفته – تأسف نخورد و اندوهناک نشود و بر آینده­اش خوشحال نشود،به تحقیق دو طرف زهد را گرفته است.»⁽⁴⁾

بنابراین،انجام هر یک از وظایف دینی به گونه­ای، موجب بریده شدن قلب از امور دنیایی و وصل شدن به حق تعالی می­شود و انسان باید همواره بر انجام دستورات گوناگون شرع مقدس مراقبت نماید تا نورانیت برای او حاصل شود، لیکن بریدن از موجودات و از خود هنگامی کامل می­شود که طاعات و اتصاف به فضایل مستمر شده،سپس در مسیر اصلاح انگیزه­های اعمال و رفتارش قرار گرفته و مراتب اخلاص را پیاده کند تا چهره­ی قلب انسان نورانی شده و به حقایق عالم راه یابد.

معنای انقطاع از غیر خداوند این نیست که شخص با مخلوقات خداوند ارتباطی نداشته باشد،بلکه ارتباطش را با اشیا،به وسیله­ی محدود کردن به حدود شرعی و مواظبت بر حالات قلبی­اش،برقرار می­نماید و به گونه­ای می­شود که امام صادق(علیه السّلام) درباره­ی زاهد می­فرماید:«کسی که حلال را از ترس حسابش و حرام را از ترس عقابش ترک می­کند.»⁽⁵⁾ یعنی به اندازه­ی ضرورت از دنیا استفاده می­کند.

پی نوشت ها:

1- سوره­ی بقره ،آیات 3-5و285

2- سوره­ی مریم،آیه 76؛سوره­ی کهف،آیه 13؛ سوره­ی عنکبوت،آیه 9؛ سوره­ی نحل،آیه 97

3- بحاالانوار،ج77،ص172،روایت8

4- بحاالانوار،ج70،ص217،روایت23

5- عیون اخبارالرضا(علیه السّلام)،ج2،ص52،روایت199

منبع: نجوای عارفانه (شرحی بر مناجات شعبانیه)، استاد محمّد باقر تحریری