نخستین سیمای ولایت و زعامت فقیه را در چهرۀ پاک و نورانی فقهایی همچون حذیفۀ بن یمان ، سلمان، عمار یاسر، محمد بن ابی بکر،کمیل،و مالک اشتر نظاره گر می شویم؛آنگاه تجلیات بعدی ولایت فقیه را در قامت رعنای سازمان وکالت و نیابت  در چهرۀ رادمردان فقیه و دین شناسی همچون علی بن یقطین ، عبدالعظیم حسنی و احمد بن اسحاق قمی می نگریم.

بدین سان ، امر«ولایت فقیه»، نه امری ساخته و پرداختۀ پس از انقلاب ، بلکه امری ریشه دار از زمان امامان معصوم و در حقیقت استمرار ولایت و حاکمیت معصومان الهی در عرصۀ دولت و حکومت است.

ولایت نائبان امام زمان (علیه السلام):

با آغاز ولایت امام مهدی(علیه السلام) ، غیبت صغری آن حضرت نیز آغاز گشت و دست شیعیان از ارتباط مستقیم با آن حضرت کوتاه شد.در طول دوران حضور امامان معصوم تا آغاز غیبت صغری ، ارتباط شیعیان با امامان معصوم از طریق وکیلان و نائبان ، در جامعۀ شیعی چنان نهادینه شده بود که با غیبت امام زمان (علیه السلام) ،مشکل و بحران ویژه ای دامن گیر جامعه شیعی نشد.

از سوی دیگر،امام مهدی(علیه السلام)، در طول دوران غیبت ، با ولایت بخشی به فقیهان واجد شرایط به طور عام و تعیین نائبان چهارگانه به طور خاص،فرآیند تکاملی ولایت فقیه را به اوج خود رساند.

الف) ولایت نائبان خاص :

امام زمان ارواحنا فداه در طول 69 سال دوران غیبت صغری (ار 260 تا 329 هـ.ق) ، چهار نفر از فقهای برگزیده و برجستۀ شیعی را به عنوان نائبان خاص خویش معرفی نمود؛رادمردانی که علاوه بر فقاهت و دین شناسی ،از عدالت،بصیرت ، درایت، لیاقت، شجاعت، هوس گریزی و استکبار ستیزی نیز در حد والایی برخوردار بودند.

ب) ولایت نائبان عام:

در نیابت عام، بر خلاف نیابت خاص ،امام زمان (علیه السلام) شخصی معینی را برای هدایت امت معرفی نمی کند،بلکه معیار و ضابطه ای کلی را به دست می دهد تا درهر زمان فرد شاخصی که همۀ آن ویژگی ها و معیارها را داشته باشد،برای رهبری و هدایت امت انتخاب شود.

مقام نیابت عام به وسیلۀ امامان معصوم(علیهم السلام) ،به ویژه حضرت مهدی روحی فداه ، به عالمان فقیه واجد شرایط تفویض شده است.

64 حلقه ولایت و زعامت در عصر غیبت:

امام زمان اروحنا فداه ، فقیهان دین شناس و دین گرای واجد شرایط را حجت های خویش بر مردم در عصر غیبت معرفی فرموده اند.

از آغاز غیبت کبری امام زمان (علیه السلام) تا کنون، در دوره ای حدوداً 1100 ساله، شاهد ولایت و زعامت 64 زعیم و پیشوا در مقام «حجت های مهدوی»،«ولایت قفیه»،«زعامت دینی – سیاسی شیعیان» بوده ایم.

فرآیند «ولایت و زعامت فقیه» در طول دوران غیبت کبری ، د ریک حرکت تدریجی و تکاملی ، با هدایتگری ، اشراف و تأییدات امام زمان (علیه السلام) ، در زنجیره ای 64 حلقه ای ، از ولایت شیخ کلینی آغاز گشته و به طور مداوم و سلسله وار بدون هیچ انقطاعی ادامه یافته ، تا در زمان ما به ولایت حضرت امام خمینی و ولایت مقام معظم رهبری منتهی گشته است.

فرآیند تکاملی «ولایت و زعامت شیعه » در شصت و سومین حلقه ، در دوران مرجعیت حضرت امام ،به نهایت درجه تکامل و شکوفایی خویش رسید.آن رادمرد الهی با تأسیس نظام مقدس «جمهوری اسلامی » در مطلع قرن پانزدهم هجری ،«مقام زعامت و مرجعیت» را به معنای واقعی کلمه ارتقا بخشید وبدین سان مرحلۀ جدید و تکامل یافته تری در فرآیند «ولایت و زعامت فقیه » آغاز گردید.

در شصت و چهارمین حلقه از سلسلۀ «ولایت و زعامت فقیه » در دوران غیبت کبری ، به «ولایت و زعامت امام خامنه ای » می رسیم ؛ ولایت و زعامتی که با درایت و هوشمندی مجلس خبرگان (مجموعۀ نائبان عام امام زمان علیه السلام) از سال 1368 هـ.ش آغاز شده است و امیدواریم تا ظهور فرخندۀ حضرت مهدی (علیه السلام) ادامه یابد.

منبع: سالنامه به سوی ظهور،ویژه نامۀ بصیرت مهدوی