پس از رحلت پیغمبر(ص)، چندی درگیری عرب با ایران و دیگر سرزمین ها آنان را از در افتادن با یکدیگر بازداشت. در این جنگ ها عرب می جنگید و یا عرب مسلمان با عرب نامسلمان؛ اما جنگی که در خلاف علی(ع) آغاز شد، جنگ عرب با عرب بود و هر دو دسته مسلمان.

اگر فقاهت اصحاب علی(ع) بدان درجت رسیده بود که بدانند سرکوبی سرکشان داخلی نیز چون جنگ با مهاجمان خارجی ضروری است، شاید کار چندان دشوار نمی شد؛ اما سالیان درازی بود که آن مردم از فقاهت اسلام دور مانده بودند؛ سالیان درازی بود که از جنگ جز گردآوری غنیمت چیزی نمی دانستند، و چون جنگ جمل به پایان رسید و سپاهیان علی(ع) چشم به دارایی کشته شدگان دوختند و علی(ع) آنان را محروم ساخت، ناخشنودی نمودند.

درگیری صفین از جمل دشوارتر بود. در جنگ جمل سپاه کوفه برابر سپاه بصره ایستاد و چنان که نوشتم، کوفیان طرف دار علی(ع) بودند و بصریان عثمانی؛ اما در جنگ صفین چنان بود که مردم یک قبیله نیمی در کنار علی بودند و نیمی در کنار معاویه و با یکدیگر می جنگیدند، و طبیعی است که این جنگ آنان را خوش نیاید؛ چرا؟ چون می دیدند با هم پیوند خود می جنگند. باز اگر می دانستند چرا می جنگند شاید از دشواری کار کاسته می شد، اما چنان که نوشتیم، بیشترین آنان از فقه اسلامی بی بهره بودند. بدین فرموده از امام توجه کنید و روحیّه ی مردم عراق را با آن بسنجید:

صفحات: 1· 2· 3· 4· 5· 6· 7· 8